Yfirlýsing frá Janusi endurhæfingu
Vegna umfjöllunar í þættinum Þetta helst í Ríkisútvarpinu 15. apríl og í framhaldi á vef RÚV vilja forsvarsmenn koma eftirfarandi atriðum og leiðréttingum á framfæri
Janus endurhæfing (JE) er geðendurhæfingarúrræði sem sinnir afar viðkvæmum hópi ungmenna á aldrinum 18-30 ára sem eru utan virkni, náms eða vinnu. JE hefur tryggt þessum hópi sérsniðna þjónustu sem hefur ekki verið í boði hjá öðrum meðferðarúrræðum. JE hefur starfað í 25 ár og hefur reynslan af þjónustunni verið góð sem sést vel á því hvernig skjólstæðingar hafa tjáð sig um hana.
Nú stefnir í að starfsemi Janusar endurhæfingar verði hætt vegna þess að heilbrigðisráðherra hefur ákveðið að samningur um þjónustuna verði ekki endurnýjaður. Þessi ákvörðun hefur þær afleiðingar að þeir hópar sem hafa getað leitað til JE geta ekki notið þjónustunnar sem er alvarleg staða fyrir hópinn sem við sinnum. Jafnframt mun sú reynsla og þekking sem byggð hefur verið upp á 25 árum glatast. Auk þess hefur heilbrigðisráðherra ekki gefið svör um það hvert skjólstæðingar Janusar geti leitað eftir sambærilegri þjónustu.
Janus endurhæfing hefur haft frumkvæði að því að ræða ýmsar leiðir til að tryggja hópnum lífsnauðsynlega þjónustu, m.a. að koma úrræðinu í hendur hins opinbera. Þær viðræður hafa ekki gengið eftir, en það er algjörlega skýrt að einfaldasta og hagkvæmasta leiðin til að tryggja hópnum áfram þjónustu er að endurnýja þjónustusamning ríkisins við Janus endurhæfingu og hefur neitun fengist við þeirri umleitan.
Um umfjöllunina sjálfa: Í umfjöllun Ríkisútvarpsins er blandað saman tveimur ólíkum þáttum málsins sem leiðir til þess að framsetning verður í mörgum tilfellum röng eða villandi. Í inngangi fréttar sem nú hefur verið birt á vef RÚV og var lesin upp í þættinum segir:
„Stjórnendur fyrirtækisins Janusar settu íslenska ríkinu fjölþætt skilyrði í viðræðum um mögulegan nýjan samning við Sjúkratryggingar Íslands. Skilyrðin voru meðal annars þau að eftir að íslenska ríkið myndi taka Janus yfir yrði starfsemin að öllu leyti óbreytt.”
Þetta er ekki rétt þar sem um tvö ólík og aðskilin efnisatriði á milli Janusar endurhæfingar og stjórnvalda var að ræða.
Annað fjallaði um áframhaldandi samstarf JE og ríkisins á grundvelli þjónustusamnings á milli aðilanna. Það samtal snerist um útfærslu á inntaki samningsins, hverjir kæmu að samningnum og fjármögnuðu hann.
Hitt samtalið, sem átti sér stað yfir lengri tíma og til hliðar við samtal um endurnýjun á þjónustusamningi, snerist um möguleika á því að Janus endurhæfing gæfi starfsemi sína til ríkisins með einhverjum hætti. Ýmsar leiðir voru kannaðar í því tilliti en aðilar náðu ekki saman um hvernig flutningur þjónustunnar gæti orðið frá Janusi endurhæfingu ehf. yfir til hins opinbera þannig að breytingarnar kæmu ekki niður á hópnum sem nýtur þjónustu JE.
Í allri umfjöllun í þættinum er þessum tveimur aðskildu efnum skeytt saman eins og um eitt og sama efnisatriðið hafi verið að ræða. Það er rangt. Þessi misskilningur birtist í ofangreindum inngangstexta þar sem haldið er fram að skilyrði Janusar endurhæfingar hafi verið í tengslum við nýjan samning við Sjúkratryggingar Íslands en svo er ekki.
Í framhaldi vill forsvarsfólk Janusar endurhæfingar koma eftirfarandi leiðréttingum á framfæri sem eiga annars vegar við um samtal um mögulegan nýjan samning og hins vegar við um möguleika á því að Janus endurhæfing gæfi ríkinu úrræðið með einhverjum hætti.
- Sagt var: „Fyrirtækið á sér langa sögu en hefur verið starfandi síðastliðin 2 ár á grundvelli samnings við Sjúkratryggingar Íslands og Virk starfsendurhæfingu.“
Svar JE: Núverandi samningur var undirritaður í september 2023 til 2 ára. Þegar honum lýkur 1. júní eru ennþá 3 mánuðir eftir af upphaflega samningstímanum. - Sagt var: „Athygli vekur að endanleg ákvörðun um að gera ekki nýjan samning við Janus var tekinn þann 8. nóvember síðastliðinn. Það er að segja í tíð síðustu ríkisstjórnar. Þá var Willum Þór Þórsson úr framsóknarflokknum heilbrigðisráðherra og var hann látin vita af þessari ákvörðun skv. svari heilbrigðisráðuneytisins.“
Svar JE: Endanleg ákvörðun var tekin af forstjóra Virk í maí 2024 (tölvupóstur sendur til JE). Dagsetningin 8. nóvember 2024 vísar til undirritunar viðauka varðandi lok þjónustusamningsins. Þáverandi heilbrigðisráðherra ákvað að brúa bilið þar sem Virk hafði fækkað keyptum plássum úr 80 í 60 með því að gera aukalega tímabundið samkomulag/samning við JE með milligöngu SÍ. - Sagt var: „Þessi ýmsu skilyrði sem stjórnendur Janusar settu voru ástæðan sem heilbrigðisráðuneytið gaf fyrir því að gerður var verklokasamningur við Janus í nóvember.“
Svar JE: Þessi ummæli eiga í framsetningu blaðamanns við um svör frá heilbrigðisráðuneytinu um meint skilyrði JE um að SÍ hafi átt að fjármagna nýjan þjónustusamning að fullu (sjá athugasemdir um þá fullyrðingu neðar). Í beinu framhaldi eru sviðsmyndir sem voru í svörum Janusar endurhæfingar til RÚV raktar en þær vörðuðu samtal á milli stofnana/ríkisins og JE um möguleika á því að Janus kæmi úrræðinu í hendur hins opinbera, enda fjallaði spurning blaðamanns um það. Í framsetningu í fréttaþættinum er þessum málum þess vegna spyrnt saman, og vitnað í svar um sviðsmyndir í framhaldi af svörum heilbrigðisráðuneytisins um samskipti í tengslum við mögulegan nýjan þjónustusamning. Líkt og rakið hefur verið er um tvö aðskild mál að ræða og því framsetning RÚV um að þessi skilyrði hafi verið hluti af samtali um endurnýjun á þjónustusamningi röng. - Sagt var: „Jafnframt var það að krafa stjórnenda Janusar að heilbrigðisráðuneytið eða SÍ myndi fjármagna þau 75% samningsins sem Virk hafi fjármagnað áður í staði 25% fjármagns frá SÍ vegna læknisfræðilegrar endurhæfingar. Eins og fram hefur komið var það einhliða mat Janusar sem fram kom á samningstímanum að endurhæfingin væri einungis læknisfræðileg ekki starfsendurhæfing og þar með að Virk ætti ekki að eiga aðkomu að samningnum. Þessi skoðun Janusar var þvert á faglegt mat endurhæfingarráðs.“
Svar JE: Í viðræðum okkar við heilbrigðisráðuneytið um framhald á samstarfi og endurnýjun þjónustusamnings hefur ekki verið gerð krafa um hvaðan fjármögnun samningsins myndi koma. Samtal um eðli starfseminnar hefur engu að síður átt sér stað þar sem JE hefur bent á að starfsemin snerti málefnasvið ólíkra ráðuneyta og fordæmi er fyrir því að fjármögnun JE hafi komið frá ýmsum ráðuneytum. Innan JE fer fram læknisfræðileg endurhæfing þar sem starfs- og atvinnuendurhæfing fellur undir. Ómögulegt er að aðskilja heilbrigðis- og félagsþjónustu enda á ekki að þurfa að gera það í kerfi sem virkar fyrir fólk með ólíkar þarfir. Samsetningin á því hvernig fjármögnun á þeirri þjónustu sem keypt væri af Janusi endurhæfingu var og er alfarið í höndum ríkisins og Virk. - Sagt var: „Til að einfalda myndina sem rætt er um hér má segja að forsvarsmenn og eigendur Janusar hafi ekki getað fellt sig við það hvernig íslenska ríkið vildi koma starfsemi Janusar fyrir innan annarra ríkisstofnanna. Þau vildu halda úrræðinu sem sjálfstæðri heild og í þeirri mynd sem það hefur starfað í. Þá áttu stjórnendur Janusar einnig að starfa þar áfram sem og allt starfsfólk á sömu kjörum og það hefur verið á. Janus átti sem sagt að vera alveg eins sem ríkisfyrirtæki og einkafyrirtæki og það var krafa stjórnenda að starfsemin yrði áfram í sama húsnæðinu við Skúlagötu.“
Svar JE: Þessi einföldun blaðamanns Ríkisútvarpsins er sett fram á villandi hátt og í áðurnefndu röngu samhengi þess að um ákvörðun ríkisins varðandi þjónustusamning hafi verið að ræða, en ekki viðræður um að Janus endurhæfing gefi ríkinu úrræðið í heild sinni. - Sagt var: „Heilbrigðisráðuneytið segir í svari sínu til Þetta helst að Janus hafi ekki uppfyllt þær kröfur sem gerðar voru í samningum við SÍ og Virk. Fram kemur í svarinu að þetta hafi verið sameiginlegt mat þeirra aðila sem komu að samningnum.“
Svar JE: Hvorugur samningsaðili hefur á samningstímabilinu upplýst Janus endurhæfingu um óuppfylltar kröfur. Undanfarnar vikur hafa ýmsar ástæður komið fram í umræðu í fjölmiðlum um ástæðu uppsagnar samnings við Janus endurhæfingu. Forsvarsmenn JE kannast ekki við óuppfylltar kröfur og ásakanir heilbrigðisráðuneytisins koma verulega á óvart. Eðlilegt hefði verið að eiga beint samtal við Janus endurhæfingu um slíkt í stað þess að þurfa að lesa um í fjölmiðlum. - Sagt var: „Virk, geðheilsuteymi höfuðborgarsvæðisins, og geðdeildir LSH mynduðu sameiginlegan rýnihóp vegna samningsins.“ ... Sameiginlegt mat þeirra er að þjónusta Janusar hafi ekki uppfyllt kröfur samningsins hvorki varðandi magn þjónustu eða innihald. Eins var upplýsingagjöf Janusar til þjónustukaupenda verulega áfátt.“
Svar JE: Forsvarsmenn Janusar endurhæfingar heyrðu fyrst af þessum ásökunum í umfjöllun Ríkisútvarpsins í gær. Gera verður alvarlega athugasemd við málsmeðferð heilbrigðisráðuneytisins sem sést hér með skýrum hætti. Það kemur JE á óvart að ekkert samtal varðandi þessar alvarlegu ásakanir hafi átt sér stað við JE. Að auki vill JE koma á framfæri að fullyrðingar heilbrigðisráðuneytisins eru rangar. Í samtali við fulltrúa Geðheilsuteyma Heilsugæslunnar og Landspítalans kemur í ljós að ekki var haft samráð við þau varðandi þessa sameiginlegu yfirlýsingu sem þau eru sögð standa að. Þau eru hinsvegar sammála varðandi samvinnu við Janus endurhæfingu að; „ekki hafi borið skugga á samvinnu við starfsmenn Janusar endurhæfingar, faglegt innihald hafi verið rætt og skipst á skoðunum í rýni eins og vera ber. Aldrei hafi skort á upplýsingar af hálfu starfsmanna Janusar endurhæfingar. - Sagt var: „Stjórnendur fyrirtækisins Janusar settu íslenska ríkinu fjölþætt skilyrði í viðræðum um mögulegan nýjan samning við Sjúkratryggingar Íslands… Eitt af því sem fólst í skilyrðunum var að engar breytingar yrðu gerðar á kjörum starfsfólks. Þetta þýðir meðal annars að íslenska ríkið átti að borga starfsmönnum Janusar hærri laun en ríkið gerir almennt fyrir sambærileg störf, eftir að Janus hætti að vera einkafyrirtæki og færðist yfir til íslenska ríkisins.“
Svar JE: Engin skilyrði um laun starfsfólks voru sett í viðræðum um mögulegan nýjan þjónustusamning og áframhald á samstarfi Janusar endurhæfingar og ríkisins, enda eiga þær ekki við myndi samstarfið halda áfram í núverandi mynd. Þessi framsetning á ástæðu þess að ríkið endurnýjar ekki samning við Janus endurhæfingu er því röng og villandi. Umræður um laun starfsfólks Janusar voru hluti af könnunarviðræðum um möguleikann á því að Janus endurhæfing myndi gefa ríkinu úrræðið í heild sinni. Þær umræður snerust um að tryggja samfellu í þjónustu fyrir skjólstæðinga JE með því að fagfólk með reynslu gæti fylgt starfi Janusar endurhæfingar eftir og tryggt yfirfærslu þekkingarinnar hefði af yfirfærslu til ríkisins orðið. Þær viðræður strönduðu á ýmsu, en stóra atriðið var að nálgun ríkisins var í öllum tifellum sú að búta starfsemina niður. Framganga heilbrigðisráðuneytisins bendir ekki til þess að það sé forgangsatriði að tryggja þjónustu við þennan viðkvæma, jaðarsetta hóp, heldur frekar að allar lausnir passi innan þröngs ramma kerfis þar sem ekki er pláss fyrir þverfaglegt úrræði líkt og Janus endurhæfingu – þrátt fyrir sannreyndan lífsbjargandi árangur fyrir ungmennin.
Í þessum könnunarviðræðum lagði JE áherslu á að tryggja að þjónustan héldi áfram órofin til að byrja með – með óbreyttu þverfagleguteymi og aðferðafræði – til að tryggja yfirfærslu þekkingu svo að viðkvæmur hópur ungs fólks með fjölþætt geðræn vandamál missti ekki aðgang að úrræði sem hefur sýnt árangur þar sem aðrir valkostir hafa brugðist.
Líkja má þessu við að ríkinu bjóðist nýskoðuð björgunarsveitaþyrla með fullmannaðri sérþjálfaðri áhöfn en ríkið geri ekki ráð fyrir að borga að fullu fyrir eldsneytið og laun áhafnarinnar ásamt því að vilja senda þyrluspaðana á einn stað og lendingarbúnaðinn á annan. - Sagt var: „í Apríl 2024 voru einungis 47 einstaklingar í þjónustu á grundvelli samningsins og ákváðu Virk og SÍ þá að nýta fyrrnefnt ákvæði og fækka þjónustuplássum úr 80 í 60 þrátt fyrir andstöðu stjórnenda Janusar. Þegar þarna var komið við sögu þótti Virk og SÍ fullreynt að starfa með Janusi og ákváðu að samningurinn yrði ekki endurnýjaður. Þáverandi heilbrigðisráðherra var upplýstur um þetta.“ og „Orðrétt segir um þetta í svarinu frá ráðuneytinu: þar sem það klikkir út með að það sé slæm meðferð á opinberu fé að greiða fyrir þjónustu sem ekki er nýtt sem skyldi.“
Svar JE: Janus endurhæfing er sammála því að það sé slæm meðferð á opinberu fé að nýta ekki þjónustu sem greitt er fyrir, í þessu tilfelli lausu plássin sem hafa verið í JE frá 2020. Í gegnum árin hafa kaupendur þjónustunnar sannarlega verið ítrekað látnir vita af lausum plássum. Virk ber fulla ábyrgð á því að pláss hafi ekki verið nýtt þar sem allar tilvísanir skjólstæðinga til JE fóru í gengum Virk, ekki JE. Á tíma þjónustusamningsins fram að tilkynningu um lokun hafa vikulega borist u.þ.b. 4-5 fyrirspurnir til Janusar endurhæfingar bæði frá fagaðilum og aðstandendum sem vildu koma skjólstæðingum í þjónustu. Fæstar þeirra tilvísana sem spurt var um bárust til okkar gegnum Virk en það var eini möguleikinn til að komast í endurhæfingu hjá JE, að senda tilvísun til Virk. JE sendi yfirlit til heilbrigðisráðuneytisins og Virk yfir nýtingu plássa sem var ekki í lagi og lýsti yfir áhyggjum.
JE gaf skjólstæðingum í einhverjum tilfellum leyfi að nýta þjónustuna yfir lengra tímabil eftir að Virk hafði útskrifað þau þegar skjólstæðingurinn og þverfaglegt teymi JE voru sammála um að viðkomandi hefði þörf fyrir það. Í slíkum tilfellum voru laus pláss til staðar og því tekin ákvörðun um að nýta þau. Ástæður þess að þverfaglega teymi Janusar endurhæfingar veitti einstaklingum undanþágu til að vera lengur var t.d. nauðsynleg eftirfylgd geðlæknis með lyfjabreytingum og eftirfylgd inn í vinnu.
Í apríl 2024 voru 54 einstaklingar í þjónustu á grundvelli samningsins en ekki 47 líkt og kom fram í svörum heilbrigðisráðuneytisins. Janus endurhæfing hefur aldrei fengið tölur frá Virk um fjölda tilvísana í þjónustu hjá Janusi endurhæfingu. Að auki hefur JE ekki haft upplýsingar um fjölda tilvísana sem Virk hefur synjað um þjónustu hjá Janusi endurhæfingu. Í desember 2024 var tekið upp fyrirkomulag þar sem JE tók beint við tilvísunum um þjónustu frá læknum. Á tveimur mánuðum bárust Janusi endurhæfingu 50 tilvísanir. Ekki er hægt að draga aðra ályktun en þá að eftirspurn sé til staðar eftir þjónustunni – í dag eru um 40 manns á biðlista eftir þjónustu hjá Janusi endurhæfingu. Myndin sem dregst upp er að Virk hafi markvisst dregið úr tilvísunum til Janusar endurhæfingar frá og með árinu 2020, sjá mynd um nýtingu keyptra plássa hjá Janusi endurhæfingu sem fylgir hér.
